Ағылшын тілін үйренуде, сөйлеу дағдылары – маңызды аспект болып табылады. Басты мақсат — оқушылардың сөйлеу шеберлігін арттыру. Оған жетудің бірнеше тиімді әдістері мен жаттығулары бар.
Диалогтық жаттығулар – ағылшын тілінде сөйлеу дағдыларын дамытуда маңызды роль атқаратын түрлердің бірі. Бұл жаттығулар оқушыларға нақты өмірлік жағдайларда қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді, сонымен қатар, сөйлеу шеберлігін, тыңдау қабілетін және тілдік қорын дамытады. Диалогтық жаттығуларды ұйымдастырудың бірнеше тиімді тәсілдері бар:
Рөлдік ойындар: Оқушыларға әртүрлі рөлдерді беру арқылы нақты өмір жағдайында сөйлеуге үйретеді. Мысалы, дүкенде сатып алу, мейрамханада тапсырыс беру немесе саяхат кезінде кездесетін жағдайларды ойнау. Бұл әдіс оқушылардың еркін сөйлеуін және өз ойын жеткізуін дамытады.Мұғалім алдын ала тақырыпқа байланысты жағдаяттарды дайындап, оқушыларды екі немесе бірнеше топқа бөледі. Әр топ өз рөлін сомдап, ағылшын тілінде диалог жүргізеді. Мұндай жұмыс оқушылардың шығармашылық қабілетін арттырады.
Сұхбаттар: Оқушыларға алдын ала дайындықсыз сөйлеу ұсынылады. Мұғалім алдын ала сұрақтар дайындап, оқушылар сол бойынша әңгіме жүргізеді. Бұл әдіс оқушылардың ойларын бірден жеткізуіне, логикалық және грамматикалық тұрғыдан сөйлеуіне көмектеседі.
Топтық талқылау: Оқушылар белгілі бір тақырыпты бөліп, белгілі бір уақыт ішінде талқылау жүргізеді. Бұл тәсіл оқушылардың өз пікірін дәлелдей алу, қарсы пікір айту және өзгенің пікірін тыңдау және құрметтеу машығын дамытады. Топтық жұмыс сөйлеу дағдыларын дамытудың ең тиімді әдісі болып саналады.
Семинарлар: Белгілі бір тақырып бойынша жұмыс. Оқушылар алдын ала дайындалып, шағын топтарда пікір алмасады, оларды рөлдерге бөліп, диалог жүргізуге немесе баяндама жасауға мүмкіндік береді. Семинар түрінде жұмыс жасау оқушылардың сөйлеу мәдениетін, еркін ойлау қабілетін және өз ойын нақты жеткізу шеберлігін арттырады.
Сөйлеу клубтары – ағылшын тілінде сөйлеу дағдыларын дамыту үшін қолданылатын тиімді тәсілдердің бірі. Бұл клубтар оқушыларға ағылшын тілінде еркін сөйлесуге, пікір алмасуға және тілдік дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік береді. Сөйлеу клубтарының негізгі мақсаты – оқушыларды сөйлеуге тарту, тілдік кедергілерді жою және ағылшын тілінде шынайы қарым-қатынас орнату. Сөйлеу клубтарының ұйымдастырылуы мен жұмыс істеу тәсілдері әртүрлі болуы мүмкін.
Мысалы: Тақырыптық кездесулер: Клуб мүшелері әр кездесуде белгілі бір тақырыпты талқылайды. Бұл тақырыптар мәдениет, саяхат, ғылым, өнер және т.б. болуы мүмкін. Тақырыпты алдын ала жариялап, клуб мүшелерін дайындалуға итермелеу олардың сөздік қорын байыта түсуге және пікір алмасуға мүмкіндік береді.
Тілдік ойындар: Сөйлеу клубында тілдік ойындар өткізу – оқушылардың көңіл-күйін көтеріп, сөйлеу дағдыларын дамытуға көмектеседі. Мысалы, сөздермен немесе фразалармен ойын, викториналар, рөлдік ойындар ұйымдастыру олардың қызығушылығын арттыруға мүмкіндік береді.
Сұхбаттар мен пікірталастар: Клуб мүшелері арасында сұхбаттар мен пікірталастар өткізу – ағылшын сөйлеу дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік береді. Оқушылар өз ойларын білдіріп, бір-бірімен пікір алмаса отырып, тілін және сөйлеу қабілетін дамытады.
Шетелдік спикерлермен кездесулер: Сөйлеу клубына шетелдік спикерлерді шақырып, оқушыларға ағылшын тілінде шынайы қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Бұл тәжірибе оқушылардың тыңдау қабілеттерін арттырып, тілдік дағдыларын жетілдіруге көмектеседі.
Сөйлеу клубтары – оқушылардың сөйлеу дағдыларын дамытудың тиімді формаларының бірі. Олар оқушыларды ағылшын тілінде сөйлесуге, өз ойын еркін жеткізуге үйретеді және коммуникативтік шеберлігін жетілдіреді. Сөйлеу клубында тұрақты түрде өткізіліп тұратын іс-шаралар тілдік шеберлікті жетілдіруге, жаңа достар табуға және мәдениетаралық қарым-қатынасты нығайтуға септігін тигізеді.
Жаттығулар мен ойындар – ағылшын тілінде сөйлеу дағдыларын дамытуда маңызды роль атқаратын әдістер. Олар оқушылардың қызығушылығын арттырып, оқу процесін ойын түрінде атқартады. Төменде ағылшын тілінде сөйлеу дағдыларын дамытуға арналған бірнеше тиімді жаттығулар мен ойындар ұсынылған.
Сөздік ойындар: Оқушыларға белгілі бір сөздер немесе фразалар беріліп, олардың қолдана отырып, сөйлем құрауы талап етіледі. Мысалы, “Scrabble” немесе “Boggle” ойындары арқылы сөздік қорын байытуға болады.
Сұрақ-жауап ойындары: Оқушылар жұптарда бөлініп, бір-біріне сұрақтар қойып, жауап береді. Бұл әдіс оқушылардың ауызша сөйлеу дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Мұғалім әртүрлі тақырыптар бойынша сұрақтар дайындап, “Тез жауап бер” ойынын ұйымдастыра алады. Мысалы, “Кім көп жауап береді?” ойыны.
Картамен жұмыс: Оқушыларға географиялық карталар көрсетіліп, белгілі бір елдер мен қалалар туралы сұрақтар қойылады. Бұл олардың сөздік қорын байытып қана қоймай, жалпы мәдени танымдық дағдыларын дамытуға көмектеседі.
Пікірталастар ұйымдастыру: Оқушыларға белгілі бір тақырып бойынша қысқа әңгіме немесе жауап дайындауға тапсырма беріледі. Мұғалім оқушыларды екі топқа бөліп, “иә” және “жоқ” деп жауап беретін сұрақтар қояды. Бұл тәсіл оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын дамытады.
Тілдік диктанттар: Мұғалім белгілі бір мәтінді оқиды, оқушылар оны тыңдай отырып жазады. Бұл жаттығу оқушылардың тыңдау және жазу дағдыларын жетілдіреді. Сонымен қатар, жазба жұмыстары арқылы оқушылардың орфографиялық және грамматикалық сауаттылығы артады.
Ағылшын тілінде сөйлеу дағдыларын дамыту – үздіксіз және мақсатты түрде қолдануды қажет ететін үдеріс. Сөйлеу дағдыларын жетілдіру үшін оқушыларға әртүрлі жағдаяттар мен жаттығуларды орындау ұсынылады. Бұл үдеріс – уақыт пен тұрақты тәжірибені қажет ететін маңызды процесс, бірақ дұрыс тәсілдермен ол өздерінің тілдік шеберліктерін жетілдіре алады.
Сөйлеу клубтары мен жаттығулар оқушыларда тілдік кедергілерді жеңуге, өз ойларын еркін білдіруге және шынайы қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік береді. Оқу процесін қызықты әрі интерактивті етудің арқасында оқушылардың білімге деген ынтасы артады. Әр түрлі әдістер мен жаттығулар қолдану оқушылардың қызығушылығын арттырып, олардың тілдік дағдыларын жетілдіруге септігін тигізеді. Нәтижесінде, ағылшын тілінде сөйлеу мәдениеті қалыптасып, шынайы өмірде қарым-қатынас жасай алатын болады. Тіл үйрену – бұл ұзақ мерзімді процесс, бірақ дұрыс тәсілдер мен қолдау арқылы оқушылар өздерінің тілдік шеберліктерін жетілдіре алады. Оқушылардың сөйлеу дағдыларын дамыту – тек білім алу ғана емес, сонымен қатар мәдени қарым-қатынас жасауға, жаңа достар табуға және өздеріне сенімді адам болып қалыптасуына үлкен мүмкіндік.
Сөз соңында тақырып бойынша алынған авторлардың еңбектері де маңызды рөл атқарады. Ағылшын тілін сөйлеу дағдыларын дамыту авторлардың еңбектерінде жан-жақты қарастырылған, сіздің зерттеуіңізге қосымша көмек болуы мүмкін. Мысалы, Қазақстандағы педагогикалық тәжірибелерді пайдалану ағылшын тіліндегі кітаптар мен мақалалар, сондай-ақ отандық педагогтардың тәжірибелерінен пайдалы болуы мүмкін.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Сейфуллина, С. (2015). Ағылшын тілін оқыту әдістемесі. Алматы: Қазақ университеті.
2. Сейлбекова, Н. (2018). Ағылшын тілінде сөйлеу дағдыларын дамыту. Астана: Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті.
3. Кенжебаева, А. (2017). Тілдік дағдыларды дамыту: теория және практика. Алматы: Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.
Жамединова Айгүл Калдыкараевна,
Кенесары хан №62 ЖББМ Ағылшын тілі мұғалімі.
Жетісай ауданы.
