Қазіргі заманда білім беру жүйесінің басты мақсаты – жан-жақты дамыған, ой-өрісі кең, табиғатты танып, оны сақтауға ұмтылатын тұлға тәрбиелеу. Осы мақсатқа жетуде биология пәні айрықша орын алады. Өйткені биология – тірі табиғаттың заңдылықтарын зерттейтін ғылым ретінде оқушыларға өмірдің мәнін, табиғаттың біртұтастығын, экологиялық жауапкершілікті ұғындырады.
Биология пәні — табиғатты танып-білудің алғашқы баспалдағы. Ол оқушылардың қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін қалыптастырып қана қоймай, экологиялық мәдениет пен ғылыми көзқарасты дамытады.
Мектеп бағдарламасында биология пәні арқылы оқушылар:
- Тірі ағзалардың құрылымы мен қызметін,
- Адам анатомиясын және физиологиясын,
- Өсімдіктер мен жануарлар әлемінің алуан түрлілігін,
- Табиғи экожүйелер мен олардың өзара байланысын
терең меңгереді.
Сондай-ақ, бұл пән оқушыларды зерттеушілікке, бақылауға, дәлелдеуге және логикалық ойлауға үйретеді.
Биология сабағын ұйымдастырудың ерекшеліктері:
Биология сабағын тиімді өткізу үшін мұғалім тек теориямен шектелмей, оқушылардың белсенді қатысуын қамтамасыз етуі тиіс. Ол үшін келесі әдістер мен тәсілдер маңызды рөл атқарады:
Тәжірибелік және зертханалық жұмыстар:
Биология – тәжірибеге сүйенетін ғылым. Сабақ барысында зертханалық жұмыстарды (мысалы, өсімдіктің жапырақ құрылымын микроскоппен қарау, ашытқының көбеюін бақылау, т.б.) орындау оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Мұндай сабақтар зерттеушілік дағдыны дамытып, оқушыларды нақты дәлелмен ойлауға үйретеді.
Көрнекілік пен мультимедиалық технологиялар:
Интерактивті тақта, 3D модельдер, бейнематериалдар, цифрлық симуляциялар – биология сабағын жандандырады. Мысалы, адам ағзасының ішкі құрылысы, жасуша құрылымы немесе экожүйенің қызметін визуалды көрсету оқушылардың есте сақтау қабілетін арттырады.
Жобалық әдіс:
Жобалық оқыту – оқушылардың дербес ізденісін күшейтетін тиімді тәсіл.
Мысалы:
- «Менің мектебімнің экожүйесі»,
- «Жергілікті өсімдіктердің пайдалы қасиеттері»,
- «Таза ауа – денсаулық кепілі» сияқты тақырыптарда жобалар жасату оқушылардың экологиялық санасын және ғылыми қызығушылығын қалыптастырады.
АКТ (ақпараттық-коммуникациялық технологиялар) қолдану:
Интернет-ресурстар, виртуалды зертханалар, интерактивті тесттер, онлайн викториналар – қазіргі заман мұғалімінің көмекшісі.
Бұл тәсілдер сабақтың сапасын арттырып қана қоймай, оқушылардың өздігінен білім алу дағдысын дамытады.
Пәнаралық байланыс:
Биология сабағы физика, химия, география, экология пәндерімен тығыз байланысты. Мысалы, фотосинтез тақырыбын түсіндіруде химиялық реакциялар, ал қан айналым жүйесін оқытқанда физикалық заңдар қолданылып отырады. Пәнаралық байланыс оқушылардың ғылыми көзқарасын кеңейтіп, логикалық ойлауын дамытады.
Инновациялық әдістердің биология сабағындағы орны
Қазіргі биология сабағы инновациялық бағытта жүргізілуі тиіс. Мысалы:
- STEM-білім беру – биологияны физика, инженерия және технологиямен ұштастыру;
- Флиппед класс (аударылған сынып) – теорияны үйде меңгеріп, сабақта тәжірибемен бекіту;
- Геймификация – оқу процесін ойын түрінде ұйымдастыру;
- Кейс әдісі – нақты өмірлік жағдайлар арқылы талдау жүргізу.
Мұндай әдістер оқушыларды өз ойын еркін жеткізуге, топпен жұмыс істеуге және ғылыми тұрғыда ойлауға баулиды.
Қорыта айтар болсақ, биология сабағы — тек пән емес, табиғат пен адам арасындағы үйлесімділікті сезіндіретін өмір сабағы. Мұғалім биологияны тек оқытушы ретінде емес, табиғатты сүйетін, оны қорғауға шақыратын тұлға ретінде үйретуі тиіс. Сондықтан әр биология пәні мұғалімі оқушылардың жүрегіне табиғатты сүю мен тануға деген құштарлық ұялата білсе, ол – ең үлкен жетістік.
Салтанат БЕГІМҚҰЛОВА,
«Достық» атындағы №65 ЖББМ биология пәні мұғалімі.
Мақталы ауылдық округі, Жетісай ауданы.
